Feel free to go with the truth

Trang chủ / Tư vấn pháp luật / Bàn về các vấn đề pháp lý trong việc dùng tài sản của mình để Bảo đảm khoản vay cho người khác

Bàn về các vấn đề pháp lý trong việc dùng tài sản của mình để Bảo đảm khoản vay cho người khác

Hiện nay tình trạng dùng tài sản thuộc quyền sở hữu của mình để bảo đảm khoản vay cho người khác diễn ra rất phổ biến khi nhiều người cần tiền nhưng không có tài sản bảo đảm để ngân hàng cho vay nên đã nhờ một bên thứ ba là người thân, đối tác hay bạn bè đứng ra dùng tài sản của họ để bảo đảm cho việc vay vốn. Việc này dẫn đến những người đứng ra bảo đảm khoản vay có thể đối diện với rất nhiều rủi ro pháp lý nặng nề do không lường trước những vấn đề pháp lý có khả năng phát sinh. Bài viết này bàn về những vấn đề pháp lý trong việc dùng tài sản của mình để bảo đảm khoản vay cho người khác để người đứng ra bảo đảm có cái nhìn tổng quát trước khi xác nhận tham gia vào giao dịch mang tính rủi ro cao này.

Pháp luật cho phép bên thứ ba dùng tài sản của mình để bảo đảm khoản vay cho người khác

Theo quy định tại Điều 292 Bộ luật Dân sự 2015, biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ bao gồm cầm cố tài sản, thế chấp tài sản, đặt cọc, ký cược, ký quỹ, bảo lưu quyền sở hữu, bảo lãnh, tín chấp, cầm giữ tài sản. Trong đó có 02 biện pháp bảo đảm phổ biến được sử dụng để bảo đảm nghĩa vụ vay vốn là thế chấp tài sản và cầm cố tài sản.

Theo đó, thế chấp tài sản được hiểu theo khoản 1 Điều 317 Bộ luật Dân sự năm 2015 là việc một bên dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và không giao tài sản cho bên kia; cầm cố tài sản được Điều 309 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định là việc một bên giao tài sản thuộc quyền sở hữu của mình cho bên kia để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ. Theo các quy định này, pháp luật không có yêu cầu bắt buộc việc thế chấp tài sản hay cầm cố tài sản phải bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của chính bên thế chấp hay bên cầm cố, nên việc bên có tài sản dùng tài sản của mình để bảo đảm nghĩa vụ cho bên thứ ba khác là không trái pháp luật. Khi đó, nếu hợp đồng bảo đảm đảm bảo các điều kiện có hiệu lực như chủ thể đủ điều kiện năng lực pháp luật, năng lực hành vi dân sự phù hợp; chủ thể tham gia giao dịch trên tinh thần tự nguyện; mục đích và nội dung của giao dịch không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức đảm bảo theo quy định pháp luật thì hợp đồng bảo đảm dùng tài sản của mình để bảo đảm cho khoản vay cho người khác là có hiệu lực pháp luật.

Bất cập trong việc bảo vệ quyền của bên bảo đảm khi bảo đảm khoản vay cho người khác

Hiện nay, đối với quy định pháp luật về biện pháp bảo lãnh, bên bảo lãnh có quyền yêu cầu bên được bảo lãnh thực hiện nghĩa vụ đối với mình trong phạm vi nghĩa vụ bảo lãnh đã thực hiện, được hưởng thù lao nếu có thỏa thuận. Tuy nhiên đối với biện pháp thế chấp, cầm cố để bảo đảm cho bên thứ ba, hiện nay pháp luật chưa làm rõ quyền yêu cầu của bên cầm cố, thế chấp sau khi thực hiện xong nghĩa vụ được bảo đảm hoặc sau khi đã xử lý xong tài sản bảo đảm.

Ngoài ra, phạm vi của quyền yêu cầu này cũng không được đề cập đến nếu như giữa hai bên không có thỏa thuận riêng biệt. Từ đó khi có tranh chấp, nếu coi người thứ ba thế chấp trực tiếp cho người cho vay thì người cho vay (người nhận bảo đảm) được quyền xử lý trực tiếp tài sản bảo đảm, nhưng sau khi tài sản của người thứ ba bị xử lý xong, người thứ ba không được bảo vệ.

Trích dẫn từ Bản án số 12/2024/DS-PT ngày 27/8/2024 của Toà án nhân dân tỉnh Yên Bái về tranh chấp hợp đồng tín dụng với tình tiết tương tự, Toà án đã có nhận định liên quan đến hợp đồng thế chấp như sau:

“[2.2]. Về nội dung hợp đồng thế chấp và xử lý tài sản thế chấp:

Theo hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất số 379/HĐTC ngày 13/11/2018, chị Nguyễn Thị Bạch H đã tự nguyện dùng tài sản là nH và đất tại tổ 4, phường Tân An, thị xã Nghĩa Lộ, thuộc thửa đất số 21 tờ bản đồ số 39 thuộc quyền sở hữu của chị, đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số CK745690 do UBND thị xã Nghĩa lộ, tỉnh Yên Bái cấp ngày 5/7/2018 để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong trường hợp chị Nguyễn Thị T và anh Phạm Trung T1 không thực hiện nghĩa vụ trả nợ cho A theo hợp đồng tín dụng số 379/HĐTD ngày 13/11/2018 giữa A với chị T. Hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản trên đất giữa chị H và A được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục và quy định của pháp luật, các bên tham gia ký kết hợp đồng có đủ năng lực hành vi dân sự, công nhận về sự thỏa thuận hợp pháp, không trái đạo đức xã hội. Do đó theo quy định tại khoản 16 Điều 3 Luật Đất đai thì chị H đã là người sở hữu hợp pháp của tài sản đang thế chấp, có đầy đủ các quyền của chủ tài sản. Nội dung hợp đồng thế chấp là để đảm bảo nghĩa vụ trả nợ của bên vay, từ thời điểm hợp đồng có hiệu lực pháp luật thì các bên phải thực hiện quyền nghĩa vụ của mình đã được ghi trong hợp đồng. Nay bên vay không có khả năng trả nợ cho A, thì A đề nghị xử lý tài sản thế chấp để thanh toán khoản vay của bên vay là phù hợp, đúng thỏa thuận được ghi trong hợp đồng thế chấp và đúng quy định của pháp luật. Tòa án cấp sơ thẩm quyết định hợp đồng thế chấp bất động sản giữa các bên có đăng ký biện pháp bảo đảm phù hợp với Điều 298, Điều 319 Bộ luật Dân sự nên tài sản thế chấp sẽ bị xử lý khi bị đơn không trả nợ theo quy định tại Khoản 2 Điều 299 Bộ luật Dân sự là có căn cứ.

Việc gia đình chị H3 trình bày tài sản chị H dùng thế chấp để bảo đảm cho nghĩa vụ trả nợ cho khoản vay của bị đơn là tài sản chung của gia đình chị H3 và nhờ chị H đứng tên, gia đình chị H3 không đồng ý xử lý tài sản thế chấp là không phù hợp, không có căn cứ pháp lý. Liên quan đến việc thỏa thuận nhờ đứng tên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất giữa chị H và chị H3, thấy rằng: Đây là quan hệ pháp luật khác, nếu xảy ra tranh chấp về quyền sở hữu tài sản thì sẽ được giải quyết bằng một vụ án khác nếu gia đình chị H3 có yêu cầu, không liên quan đến vụ án này. Nên hội đồng xét xử không xem xét. Do đó, kháng cáo của chị Nguyễn Thị Bạch H và chị Nguyễn Thị H3 là không có căn cứ, không được chấp nhận.”

Nhận định của TAND tỉnh Yên Bái nêu trên cũng là quan điểm xét xử của hầu hết các Tòa án khác với vụ án có nội dung tương tự. Trong mối quan hệ 03 bên giữa bên bảo đảm, bên vay và bên cho vay có thể thấy, bên vay có nghĩa vụ trả tiền vay, tiền lãi theo đúng cam kết với bên cho vay; nếu bên vay thực hiện đúng các nghĩa vụ của mình với bên cho vay, bên bảo đảm sẽ được nhận lại tài sản của mình. Nhưng nếu bên vay vi phạm nghĩa vụ trả nợ hoặc khi thực hiện hợp đồng vay phát sinh các sự kiện mà bên vay và bên cho vay đã thỏa thuận rằng bên cho vay được quyền xử lý tài sản bảo đảm thì bên cho vay có quyền xử lý tài sản của bên bảo đảm. Nghĩa vụ của bên vay với bên cho vay nhưng lại được đảm bảo bằng tài sản của một bên khác dưới rất nhiều yếu tố có thể tác động đến quá trình trả nợ cùng với việc nếu không thực hiện thì bên vay cũng không bị ảnh hưởng gì bởi tài sản bảo đảm là của bên khác nên thực tế phát sinh rất nhiều trường hợp bên vay có thể cố tình hoặc không thể xoay được nguồn tiền trả nợ từ đó tài sản của bên bảo đảm sẽ bị bên cho vay xử lý.

Trong mối quan hệ giữa bên vay và bên bảo đảm, có thể có rất nhiều lý do dẫn đến bên bảo đảm đồng ý dùng tài sản của mình để bảo đảm cho khoản vay của bên vay, đó có thể là sự tin tưởng, giúp đỡ nhau hoặc hứa hẹn được một khoản lợi ích nhất định nào đó. Có thể có trường hợp các bên xác lập với nhau một thỏa thuận mượn tài sản để bảo đảm khoản vay tuy nhiên đối với tranh chấp yêu cầu đòi lại tài sản này, nhiều ý kiến xem xét theo hướng giao dịch bảo đảm giữa bên bảo đảm và bên cho vay sẽ được công nhận khi xét trên sự tự nguyện của bên bảo đảm và sự ngay tình của bên cho vay ngay tình. Mặc dù bên vay đã đưa ra hứa hẹn, cam kết sẽ trả nợ, tất toán khoản vay với bên cho vay nếu bên bảo đảm cần lấy lại tài sản bảo đảm để phục vụ mục đích riêng, nhưng nếu bên vay không có đủ tiềm lực kinh tế hoặc cố tình không tất toán khoản vay thì người bảo đảm cũng đã chịu nhiều thiệt hại do không thể định đoạt được chính tài sản của mình.

Đề xuất phương án xử lý cho người bảo đảm khoản vay cho người khác

Với rủi ro nêu trên, trước hết người có tài sản khi đặt bút ký vào hợp đồng bảo đảm nhằm bảo đảm cho khoản vay của người khác cần cân nhắc về rủi ro có thể phải gánh chịu nếu người vay vi phạm hứa hẹn với mình hay vi phạm nghĩa vụ trả nợ với ngân hàng.

Trường hợp đã tham gia vào giao dịch bảo đảm thực hiện nghĩa vụ của người khác, khoản 1 Điều 57 Nghị định 21/2021/NĐ-CP quy định về các trường hợp bên bảo đảm được nhận lại tài sản bảo đảm bao gồm:

“a) Hoàn thành nghĩa vụ quy định tại Điều 302 của Bộ luật Dân sự;

b) Tài sản bảo đảm đã được thay thế, được trao đổi bằng tài sản khác;

c) Nghĩa vụ được bảo đảm đã được thanh toán bằng phương thức bù trừ nghĩa vụ;

d) Trường hợp khác theo thỏa thuận hoặc do Bộ luật Dân sự, luật khác liên quan quy định tài sản bảo đảm không bị xử lý.”

Điều 302 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Trước thời điểm xử lý tài sản bảo đảm mà bên bảo đảm thực hiện đầy đủ nghĩa vụ của mình đối với bên nhận bảo đảm và thanh toán chi phí phát sinh do việc chậm thực hiện nghĩa vụ thì có quyền nhận lại tài sản đó, trừ trường hợp luật có quy định khác.”

Như vậy, theo các quy định này, bên bảo đảm có thể nhận lại tài sản bảo đảm sau khi đã thực hiện xong nghĩa vụ với ngân hàng hoặc thay thế, trao đổi tài sản bảo đảm bằng tài sản khác. Trường hợp việc thay thế, trao đổi tài sản bảo đảm gây ảnh hưởng, thiệt hại cho mình thì người bảo đảm có thể khởi kiện vụ án yêu cầu người vay phải bồi thường thiệt hại đối với mình.

Cũng cần đặt ra vấn đề pháp lý đối với các nhà làm luật khi hoàn thiện quy định điều chỉnh các quan hệ pháp luật, cần ban hành văn bản hướng dẫn liên quan đến nghĩa vụ của người vay đối với người bảo đảm khi người bảo đảm dùng tài sản của mình để bảo đảm khoản vay cho người vay, trường hợp người vay không thực hiện đúng nghĩa vụ với bên cho vay hay trường hợp tài sản bảo đảm bị xử lý để bảo đảm cho bên vay thực hiện nghĩa vụ thì trao quyền cho người bảo đảm được thay bên vay thực hiện nghĩa vụ để bảo toàn quyền tài sản của mình nếu muốn, sau đó có quyền yêu cầu bên vay có nghĩa vụ hoàn lại hay bồi thường thiêt hại thực tế. Định hướng xử lý này cũng là cách tiếp cận đối với trường hợp tương tự của pháp luật một số nước trên thế giới như Đài Loan (Điều 879 BLDS Đài Loan[1]) hay Nhật Bản (Điều 351, 372 BLDS Nhật Bản[2]) mà Việt Nam có thể tham khảo áp dụng, đảm bảo quyền và lợi ích của các chủ thể tham gia giao dịch một cách cân bằng, thoả đáng.

Theo Hoàng Thuý Quỳnh – Luật sư FDVN

[1] Pháp luật Đài Loan quy định rằng sau khi bên thứ ba đã thực hiện nghĩa vụ trả nợ toàn bộ cho con nợ hoặc mất quyền sở hữu đối với tài sản thông qua việc xử lý tài sản bảo đảm, bên thứ ba được kế thừa các yêu cầu của bên có quyền (chủ nợ) chống lại con nợ trong phạm vi được yêu cầu thanh toán.

[2] Theo pháp luật Nhật Bản, người thứ ba là chủ sở hữu bất động đã thực hiện nghĩa vụ theo yêu cầu của người nhận thế chấp thì việc thế chấp chấm dứt, trường hợp này người thứ ba đã trở thành chủ sở hữu thực hiện nghĩa vụ.

………………….

Luật sư tại Đà Nẵng

Tầng 2 Tòa nhà Thư Dung Plaza, 87 Nguyễn Văn Linh, phường Phước Ninh, Quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng

Luật sư tại Huế: 

366 Phan Chu Trinh, phường An Cựu, quận Thuận Hoá, Thành phố Huế

Luật sư tại TP. Hồ Chí Minh:

Tầng 8, Toà nhà Bluesea, số 205B Hoàng Hoa Thám, phường 6, quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh

Luật sư tại Hà Nội:

Tầng 2, Star Tower, số 68 Dương Đình Nghệ, phường Yên Hoà, quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội

Luật sư tại Nghệ An:

Quốc lộ 1A, Khối 11, phường Quỳnh Xuân, Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An

Tầng 2, tòa nhà Cửa Tiền Phố, đường Hồ Hữu Nhân, phường Vinh Tân, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An

Luật sư tại Gia Lai:

Số 61 Phạm Văn Đồng, thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai

Website: www.fdvn.vn    www.fdvnlawfirm.vn  www.diendanngheluat.vn  www.tuvanphapluatdanang.com

Email: fdvnlawfirm@gmail.com    luatsulecao@gmail.com

Điện thoại: 0772 096 999

Fanpage LUẬT SƯ FDVN: https://www.facebook.com/fdvnlawfirm/

Legal Service For Expat:  https://www.facebook.com/fdvnlawfirmvietnam/

TỦ SÁCH NGHỀ LUẬT: https://www.facebook.com/SayMeNgheLuat/

DIỄN ĐÀN NGHỀ LUẬT: https://www.facebook.com/groups/saymengheluat/

KÊNH YOUTUBE: https://www.youtube.com/c/luatsufdvn

KÊNH TIKTOK: https://www.tiktok.com/@luatsufdvn

KÊNH TELEGRAM FDVN: https://t.me/luatsufdvn

Bài viết liên quan