Thẩm quyền của Toà án trong giải quyết các vụ việc phá sản, Sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ từ ngày 01/7/2025 - Luật sư Đà Nẵng

Theo Điều 4 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2025, Tổ chức của Toà án nhân dân được phân cấp gồm: (1) Toà án nhân dân tối cao; (2) Toà án nhân dân cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là Toà án nhân dân cấp tỉnh); (3) Toà án nhân dân khu vực; (4) Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (gọi chung là Tòa án chuyên biệt); (5) Tòa án quân sự trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực (gọi chung là Tòa án quân sự). Như vậy, từ 01/7/2025, không còn Toà án nhân dân cấp huyện trong hệ thống toà án Việt Nam.

Toà án chuyên biệt là mô hình toà án riêng biệt, độc lập được thành lập giải quyết một loại vụ việc hoặc một nhóm vụ việc cụ thể, thường là những vụ việc có tính chất phức tạp hoặc chuyên môn cao. Thay vì xét xử mọi loại vụ việc như các toà án thông thường, toà án chuyên biệt tập trung vào một lĩnh vực pháp luật nhất định. Về chuyên môn, thẩm phán, cán bộ thuộc Toà án chuyên biệt là những người có kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực mà Toà án đó phụ trách.

Toà án chuyên trách là Toà án được tổ chức, giao thẩm quyền chuyên xét xử những vụ án có nội dung thuộc sự điều chỉnh của các ngành luật riêng trong nội bộ hệ thống Toà án, chẳng hạn như Toà án chuyên trách về dân sự, Toà án chuyên trách về hình sự, Toà án chuyên trách về hành chính,…

Toà án chuyên biệt và Toà án chuyên trách sẽ có chức năng, nhiệm vụ tương đối giống nhau khi cả hai mô hình Toà án đều hướng tới nâng cao tính chuyên môn hoá trong việc xét xử, tuy nhiên, phạm vi, quy mô và mức độ chuyên sâu của Toà án chuyên biệt thường rộng hơn. Toà án chuyên trách chuyên sâu trong lĩnh vực xét xử nhưng sẽ được vận hành trong khuôn khổ của tổ chức Toà án hiện hành. Ngược lại, Toà án chuyên biệt được xây dựng phải đáp ứng các yêu cầu cao hơn với hệ thống tổ chức Toà án riêng biệt, đi kèm với sự bố trí các thẩm phán, cán bộ được đào tạo đặc thù, chuyên sâu cho lĩnh vực pháp luật nhất định hoặc có kinh nghiệm thực tiễn lâu dài cho lĩnh vực luật đó.

Ở Việt Nam, mô tình Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế, được quy định là một thiết chế pháp lý mới dành cho các tranh chấp đặc thù. Trường hợp cần thiết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Nhiệm vụ, quyền hạn, trình tự thủ tục tố tụng và thẩm phán giải quyết tranh chấp và các nội dung khác có liên quan sẽ do Quốc hội quy định chi tiết.[1]

Đối với toà án chuyên trách được quy định cụ thể tại cơ cấu tổ chức của Toà án nhân dân khu vực. Theo Nghị quyết 81/2025/UBTVQH15 ngày 27/6/2025 đã thành lập 355 Toà án nhân dân khu vực tại 34 tỉnh, thành phố. Các Tòa án nhân dân khu vực thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo quy định của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, các luật về tố tụng và quy định khác của pháp luật có liên quan; kế thừa quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của các Tòa án nhân dân cấp huyện theo quy định của pháp luật. Phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của 355 Tòa án nhân dân khu vực được xác định tương ứng với phạm vi địa giới của các đơn vị hành chính cấp xã. Tổ chức Toà án nhân dân khu vực gồm: Toà Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Kinh tế, Tòa Hành chính, Tòa Gia đình và người chưa thành niên; Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số Tòa án nhân dân khu vực. Theo đó, thẩm quyền giải quyết đối với các vụ việc phá sản và sở hữu trí tuệ sẽ có những thay đổi lớn, khi nó không được giải quyết ở tất cả các Toà án khu vực mà được tập trung thẩm quyền để giải quyết tại các Toà chuyên trách tại một số Toà án nhân dân khu vực.

Thẩm quyền đối với vụ việc phá sản:

Trước đây, Điều 8 Luật Phá sản 2014 quy định, Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là Tòa án nhân dân cấp tỉnh) có thẩm quyền giải quyết phá sản đối với doanh nghiệp đăng ký kinh doanh hoặc đăng ký doanh nghiệp, hợp tác xã đăng ký kinh doanh hoặc đăng ký hợp tác xã tại tỉnh đó và thuộc một trong các trường hợp sau:

“a) Vụ việc phá sản có tài sản ở nước ngoài hoặc người tham gia thủ tục phá sản ở nước ngoài;

b) Doanh nghiệp, hợp tác xã mất khả năng thanh toán có chi nhánh, văn phòng đại diện ở nhiều huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh khác nhau;

c) Doanh nghiệp, hợp tác xã mất khả năng thanh toán có bất động sản ở nhiều huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh khác nhau;

d) Vụ việc phá sản thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (sau đây gọi chung là Tòa án nhân dân cấp huyện) mà Tòa án nhân dân cấp tỉnh lấy lên để giải quyết do tính chất phức tạp của vụ việc.”

Điều 8 Luật Phá sản nêu trên đã được sửa đổi bởi Điều 4 Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính, Luật Tư pháp người chưa thành niên, Luật Phá sản và Luật Hòa giải, đối thoại tại tòa án 2025, từ ngày 01/7/2025, Toà Phá sản Toà án nhân dân khu vực có thẩm quyền giải quyết phá sản đối với doanh nghiệp, hợp tác xã có trụ sở chính trong phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Toà án nhân dân khu vực đó.

Như vậy, thẩm quyền giải quyết việc phá sản sẽ được chuyển giao cho Toà án nhân dân khu vực, mà theo Khoản 2 Điều 4 Nghị Quyết 81/2025/UBTVQH15 ngày 27/6/2025 quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án nhân dân khu vực đối với vụ việc phá sản được như sau:

(i) Tòa án nhân dân khu vực 2 – Hà Nội có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với 18 tỉnh, thành phố, bao gồm: thành phố Hà Nội, thành phố Hải Phòng; các tỉnh: Bắc Ninh, Cao Bằng, Điện Biên, Hà Tĩnh, Hưng Yên, Lai Châu, Lạng Sơn, Lào Cai, Nghệ An, Ninh Bình, Phú Thọ, Quảng Ninh, Sơn La, Thái Nguyên, Thanh Hóa và Tuyên Quang;

(ii) Tòa án nhân dân khu vực 1 – Đà Nẵng có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với 07 tỉnh, thành phố, bao gồm: thành phố Đà Nẵng, thành phố Huế; các tỉnh: Đắk Lắk, Gia Lai, Khánh Hòa, Quảng Ngãi và Quảng Trị;

(iii) Tòa án nhân dân khu vực 1 – Thành phố Hồ Chí Minh có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với 09 tỉnh, thành phố, bao gồm: thành phố Cần Thơ, Thành phố Hồ Chí Minh; các tỉnh: An Giang, Cà Mau, Đồng Nai, Đồng Tháp, Lâm Đồng, Tây Ninh và Vĩnh Long.

Trong giai đoạn triển khai mô hình Toà án mới, Nghị quyết 01/2025/NQ-HĐTP ngày 27/6/2025 đã có những hướng dẫn về tiếp nhận nhiệm vụ, thực hiện thẩm quyền của Toà án nhân dân khu vực. Đối với vụ việc phá sản, toà án nhân dân khu vực có thẩm quyền theo lãnh thổ tiếp nhận nhiệm vụ thực hiện giải quyết vụ việc phá sản mà Toà án nhân dân cấp huyện đã thụ lý nhưng chưa giải quyết xong, giải quyết vụ việc phá sản và các vụ việc khác thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân khu vực mà Tòa án nhân dân cấp tỉnh đã nhận đơn khởi kiện, đơn yêu cầu trước ngày 01/7/2025 nhưng chưa thụ lý.

Thẩm quyền giải quyết vụ việc về sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ:

Hiện nay, tranh chấp về sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ chưa phổ biến trong thực tiễn tố tụng tại Việt Nam, nhưng trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và chuyển đổi số mạnh mẽ, sở hữu trí tuệ ngày càng được nhìn nhận như một loại tài sản đặc biệt – tài sản vô hình, có giá trị kinh tế cao. Tại nhiều quốc gia phát triển, quyền sở hữu trí tuệ như sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, phần mềm, dữ liệu, bí mật kinh doanh… đã trở thành trung tâm của hoạt động sản xuất, kinh doanh, đổi mới sáng tạo, góp phần quyết định đến giá trị thị trường và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Do vậy, việc bảo vệ các quyền này thông qua cơ chế tài phán cũng được đặc biệt chú trọng.

Theo quy định trước ngày 01/7/2025, nước ta chưa có quy định về thẩm quyền riêng trong giải quyết các vụ việc dân sự, kinh doanh thương mại, hành chính về sở hữu trí tuệ. Thẩm quyền giải quyết các vụ án trong lĩnh vực này được xem xét theo thẩm quyền chung được quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự 2015. Từ ngày 01/07/2025, theo Khoản 3 Điều 4 Nghị Quyết 81/2025/UBTVQH15 ngày 27/6/2025 quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án nhân dân khu vực đối với vụ việc dân sự, kinh doanh, thương mại, vụ án hành chính về sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ như sau:

(i) Tòa án nhân dân khu vực 2 – Hà Nội có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với 20 tỉnh, thành phố, bao gồm: thành phố Hà Nội, thành phố Hải Phòng, thành phố Huế; các tỉnh: Bắc Ninh, Cao Bằng, Điện Biên, Hà Tĩnh, Hưng Yên, Lai Châu, Lạng Sơn, Lào Cai, Nghệ An, Ninh Bình, Phú Thọ, Quảng Ninh, Quảng Trị, Sơn La, Thái Nguyên, Thanh Hóa và Tuyên Quang;

(ii) Tòa án nhân dân khu vực 1 – Thành phố Hồ Chí Minh có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với 14 tỉnh, thành phố, bao gồm: thành phố Cần Thơ, thành phố Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh; các tỉnh: An Giang, Cà Mau, Đắk Lắk, Đồng Nai, Đồng Tháp, Gia Lai, Khánh Hòa, Lâm Đồng, Quảng Ngãi, Tây Ninh và Vĩnh Long.

Nhìn chung, việc phân định thẩm quyền tập trung một số Toà án nhân dân khu vực để giải quyết các vụ việc về phá sản, sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ theo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi) 2025 chính là bước đi chiến lược để chuẩn bị về mặt tổ chức và năng lực cho giai đoạn bùng nổ của loại tranh chấp này – khi nền kinh tế tri thức, kinh tế số, và đổi mới sáng tạo trở thành động lực chủ đạo của tăng trưởng. Việc tập trung thẩm quyền về các tòa án khu vực trọng điểm không chỉ giúp chuyên môn hóa đội ngũ thẩm phán và cơ quan hỗ trợ xét xử, mà còn tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các thiết chế tư pháp hiện đại, phù hợp với xu thế toàn cầu hóa và số hóa trong giải quyết tranh chấp. Đồng thời, đây cũng là cơ sở pháp lý cần thiết để xây dựng các mô hình tòa án chuyên biệt trong tương lai – nơi có thể xử lý hiệu quả các vụ việc phức tạp, bảo vệ quyền lợi chính đáng của các chủ thể kinh tế, và góp phần tạo dựng môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng, bền vững.

Luật sư Thanh Trà – Luật sư FDVN

[1] Điều 60, Điều 62 Luật Tổ chức Toà án nhân dân sửa đổi, bổ sung năm 2025.

………………….

Luật sư tại Đà Nẵng:

Tầng 2 Tòa nhà Thư Dung Plaza, 87 Nguyễn Văn Linh, phường Hải Châu, thành phố Đà Nẵng

Luật sư tại Huế:

366 Phan Chu Trinh, phường An Cựu, Thành phố Huế

Luật sư tại TP. Hồ Chí Minh:

Tầng 8, Toà nhà Bluesea, số 205B Hoàng Hoa Thám, phường Bình Lợi Trung, thành phố Hồ Chí Minh

Luật sư tại Hà Nội:

Tầng 2, Chung cư Báo Công an nhân dân, 23 đường Nghiêm Xuân Yêm, xã Đại Thanh, thành phố Hà Nội

Luật sư tại Nghệ An: