[NGHIÊN CỨU LUẬT MỖI NGÀY] – Hủy án vì Tòa sơ thẩm vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng, xác định thiệt hại, áp dụng pháp luật và thu thập, đánh giá chứng cứ chưa đúng và chưa đầy đủ

NHẬN ĐỊNH CỦA TÒA ÁN:

[1] Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan anh Chu Viết Đ, anh Chu Văn Phái, anh Đinh Văn L, chị Hướng Thị D, ông Nguyễn Xuân L, anh Nguyễn Mạnh L, ông Phùng Trung L, đại diện theo pháp luật của Văn phòng Công chứng Đ, đại diện theo pháp luật của Văn phòng Công chứng H có đơn xin xét xử vắng mặt; ông Nguyễn Đức P đã được triệu tập hợp lệ lần thứ 2 nhưng vắng mặt không có lý do. Căn cứ Điều 296 của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, Tòa án tiến hành xét xử vụ án vắng mặt những người này.

[2] Ngày 20-02-2020 (bút lục 56) và 27-4-2020 (bút lục 211), Trưởng Văn phòng Luật sư K là bà Lương Thị Kim M đã cấp giấy giới thiệu Luật sư Lương Thị H tham gia tố tụng thực hiện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nguyên đơn ông Chu Viết K. Ngày 19-02-2020 (bút lục 58) và 28-4-2020 (bút lục 213), Tòa án cấp sơ thẩm đã vào sổ đăng ký người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp đối với Luật sư Lương Thị H. Ngày 19-3-2020 (bút lục 162), Trưởng Văn phòng Luật sư K đã cấp giấy giới thiệu Luật sư Lương Thị Kim M tham gia tố tụng thực hiện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị đơn bà Lộc Thị H. Ngày 23-3-2020 (bút lục 164), Tòa án cấp sơ thẩm đã vào sổ đăng ký người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp đối với Luật sư Lương Thị Kim M. Như vậy, Văn phòng Luật sư K cùng lúc cử Luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho nguyên đơn và bị đơn trong vụ án này là vi phạm điểm a khoản 1 Điều 9 Luật Luật sư và Bộ quy tắc Đạo đức và ứng xử nghề nghiệp Luật sư Việt Nam (Ban hành kèm theo Quyết định số: 201/QĐ-HĐLSTQ ngày 13-12-2019 của Hội đồng Luật sư toàn quốc). Tại phiên tòa phúc thẩm, bị đơn bà Lộc Thị H và Luật sư Lương Thị Kim M đề nghị chấm dứt tư cách người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị đơn; bà Lộc Thị H tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình tại phiên tòa phúc thẩm. Xét thấy, đó là sự tự nguyện của các bên, phù hợp với các quy định của pháp luật tố tụng dân sự nên chấp nhận.

[3] Trong vụ án này, Tòa án cấp sơ thẩm xác định hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất đối với thửa đất số 87 giữa bà Lộc Thị H, ông Chu Viết K (ông Đoàn Văn D mạo danh) với ông Nguyễn Xuân L ngày 19-12-2015 thực hiện tại Văn phòng Công chứng Đ; hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất đối với thửa đất số 87 giữa ông Nguyễn Xuân L với bà Bùi Thị L ngày 09-8-2018 thực hiện tại Văn phòng Công chứng Đ và hợp đồng thuê quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất giữa bà Bùi Thị L với bà Lộc Thị H, ông Chu Viết K (ông Đoàn Văn D mạo danh) ngày 17-8-2018 thực hiện tại Văn phòng Công chứng Đ vô hiệu là có căn cứ pháp lý, phù hợp với các quy định của pháp luật.

[4] Điều 131 của Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: Khi giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận. Trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền đề hoàn trả. Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả hoa lợi, lợi tức đó. Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường.

[5] Đối với 02 giao dịch dân sự vô hiệu là hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất đối với thửa đất số 87 giữa bà Lộc Thị H, ông Chu Viết K (ông Đoàn Văn D mạo danh) với ông Nguyễn Xuân L ngày 19-12-2015 và hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất đối với thửa đất số 87 giữa ông Nguyễn Xuân L với bà Bùi Thị L ngày 09-8-2018 thực hiện tại Văn phòng Công chứng Đ, Tòa án cấp sơ thẩm không xác định rõ lỗi của các bên tham gia giao dịch là không đầy đủ, vi phạm trong việc đánh giá chứng cứ; bà Bùi Thị L cũng có yêu cầu về việc giải quyết hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu nhưng Tòa án cấp sơ thẩm chỉ buộc các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận mà không xem xét giải quyết bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường. Như vậy là thiếu sót, chưa khách quan, chưa toàn diện; ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các bên; ảnh hưởng quyền kháng cáo của đương sự mà cấp phúc thẩm không thể khắc phục được.

[6] Đối với giao dịch dân sự vô hiệu là hợp đồng thuê quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất giữa bà Bùi Thị L với bà Lộc Thị H, ông Chu Viết K (ông Đoàn Văn D mạo danh) ngày 17-8-2018 thực hiện tại Văn phòng Công chứng Đ, Tòa án cấp sơ thẩm không xác định rõ lỗi của các bên tham gia giao dịch là không đầy đủ, vi phạm trong việc đánh giá chứng cứ; bà Bùi Thị L cũng có yêu cầu về việc giải quyết hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu nhưng Tòa án cấp sơ thẩm không buộc các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận; đồng thời cũng không xem xét giải quyết bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường. Như vậy là thiếu sót, chưa khách quan, chưa toàn diện; ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các bên; ảnh hưởng quyền kháng cáo của đương sự mà cấp phúc thẩm không thể khắc phục được.

[7] Theo GCNQSDĐ thửa đất số 87 có diện tích 225,4m2 thuộc vị trí 1, 2 đường B. Thửa đất trên tại vị trí 1 có diện tích 138,39m2, vị trí 2 có diện tích 87,01m2. Ông Nguyễn Xuân L cho rằng giá chuyển nhượng toàn bộ nhà đất tại thửa đất số 87 vào thời điểm năm 2015 là 5.000.000.000 đồng; bà Bùi Thị L cho rằng giá chuyển nhượng toàn bộ nhà đất tại thửa đất số 87 vào thời điểm năm 2018 là 5.300.000.000 đồng. Theo biên bản xác định giá trị tài sản đảm bảo đối với quyền sử dụng đất của thửa đất số 87 vào ngày 21-8-2018 của Ngân hàng giá đất ở vị trí 1 là 45.000.000 đồng/m2; giá đất ở vị trí 2 là 30.000.000 đồng/m2. Tổng giá trị tài sản nhà và đất là 9.033.000.000 đồng (trong đó giá trị nhà là 195.544.960 đồng, còn lại là giá trị đất). Tại biên bản định giá tài sản ngày 12-6-2020 của Hội đồng định giá xác định thửa đất 87 thuộc vị trí 1, 2 đường Bà Triệu và biểu quyết thống nhất giá trị đất tranh chấp theo giá thị trường là 20.000.000 đồng/m2. Tổng giá trị tài sản nhà và đất là 4.899.317.000 đồng (trong đó giá trị nhà là 391.317.000 đồng, còn lại là giá trị đất). Trong hồ sơ vụ án không thể hiện sự biến động về giá giữa các năm và Hội đồng định giá không có các tài liệu tham khảo các giao dịch tương tự trên thị trường kèm theo trong khi giá các đương sự đưa ra khác với mức giá này. Do đó, việc Hội đồng định giá biểu quyết giá chuyển nhượng thực tế là 20.000.000 đồng/m2 đối với quyền sử dụng đất của thửa đất số 87 là chưa có cơ sở vững chắc. Như vậy, việc thu thập chứng cứ, chứng minh tại cấp sơ thẩm chưa được thực hiện đầy đủ, làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự khi giải quyết hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu mà cấp phúc thẩm không thể khắc phục được.

[8] Ngân hàng có yêu cầu độc lập, yêu cầu bà Bùi Thị L phải trả số tiền vay theo các hợp đồng đã ký kết vào ngày 10-4-2020 với tổng số tiền vay là 7.000.000.000 đồng và lãi phát sinh, trường hợp bà Bùi Thị L không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ trả nợ, yêu cầu xử lý tài sản thế chấp để thu hồi nợ. Căn cứ các hợp đồng các bên đã ký kết ngày 10-4-2020, Bản án sơ thẩm xử buộc bà Bùi Thị L phải có nghĩa vụ thanh toán cho Ngân hàng tổng số tiền 7.276.452.000 đồng (nợ gốc và nợ lãi) là có căn cứ. Tuy nhiên, đối với hợp đồng thế chấp bất động sản số 05 giữa bà Bùi Thị L và Ngân hàng đối với thửa đất số 87 thấy rằng: Tại thời điểm ký kết hợp đồng thế chấp bất động sản số 05, bà Bùi Thị L là người đứng tên trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Khi ông Chu Viết K khởi kiện các bị đơn tại Tòa án cấp sơ thẩm, thì Ngân hàng mới biết giao dịch giữa bà Bùi Thị L và ông Nguyễn Xuân L là vô hiệu. Mặt khác, việc thế chấp giữa các bên được thực hiện theo đúng quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015. Như vậy, Ngân hàng là người thứ ba ngay tình theo quy định tại khoản 2 Điều 133 Bộ luật Dân sự năm 2015. Với các tài liệu có trong hồ sơ vụ án, Tòa án cấp sơ thẩm quyết định hợp đồng thế chấp bất động sản số 05 vô hiệu là không đảm bảo căn cứ pháp lý, vi phạm trong việc đánh giá chứng cứ và áp dụng pháp luật theo quy định tại Điều 108 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, làm ảnh hưởng đến quyền lợi của Ngân hàng.

[9] Ngoài ra, cấp sơ thẩm còn có sai sót khác như: Việc thụ lý yêu cầu độc lập của Ngân hàng là chưa phù hợp theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự; cùng nhận định giải quyết về yêu cầu độc lập của Ngân hàng nhưng lại xác định Ngân hàng chịu án phí dân sự, còn bà Bùi Thị L chịu án phí kinh doanh thương mại là mâu thuẫn, không chính xác, không đúng quy định pháp luật.

[10] Từ những phân tích và đánh giá trên, thấy rằng cấp sơ thẩm có vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng, việc xác định thiệt hại, áp dụng pháp luật và thu thập, đánh giá chứng cứ chưa được thực hiện đúng, chưa đầy đủ làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự mà tại phiên tòa phúc thẩm không thể khắc phục, bổ sung được. Để vụ án được giải quyết toàn diện, triệt để, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự, đảm bảo nguyên tắc hai cấp xét xử, xét thấy cần hủy toàn bộ Bản án dân sự sơ thẩm số: 21/2020/DS-ST ngày 17-9-2020 của Tòa án nhân dân thành phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn; chuyển hồ sơ vụ án cho Tòa án nhân dân thành phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn thụ lý, giải quyết lại vụ án theo thủ tục chung.

[11] Quan điểm của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Lạng Sơn đề nghị hủy toàn bộ Bản án sơ thẩm và giao hồ sơ cho Tòa án cấp sơ thẩm giải quyết lại là phù hợp với các quy định của pháp luật nên được chấp nhận. Kháng cáo của các đương sự; ý kiến của người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự và ý kiến của các đương sự liên quan đến nội dung kháng cáo, kháng nghị sẽ được xem xét, giải quyết khi giải quyết lại vụ án theo thủ tục sơ thẩm. Các vấn đề về người tham gia tố tụng; về thu thập, đánh giá chứng cứ; về áp dụng pháp luật cấp sơ thẩm cần thực hiện đúng theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015. Nghĩa vụ chịu án phí sơ thẩm, chi phí tố tụng được xác định lại khi giải quyết lại vụ án theo thủ tục sơ thẩm cấp sơ thẩm.

[12] Do Bản án dân sự sơ thẩm bị cấp phúc thẩm hủy nên những người kháng cáo không phải chịu án phí dân sự phúc thẩm. Hoàn trả những người kháng cáo số tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm đã nộp.