Feel free to go with the truth

Trang chủ / BÀI VIẾT & ẤN PHẨM CỦA FDVN / LUẬT DOANH NGHIỆP 2020 VÀ CƠ CHẾ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN

LUẬT DOANH NGHIỆP 2020 VÀ CƠ CHẾ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG THIỂU SỐ TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN

Phân tích Bảng xếp hạng môi trường kinh doanh (Doing Business) năm 2020 của Việt Nam cho thấy chỉ số Bảo vệ nhà đầu tư thiểu số của Việt Nam đứng thứ 97/190, giảm 8 bậc so với năm 2019 và xếp sau Indonesia, Thái Lan, Singapore và Malaysia trong khu vực ASEAN.[1] Thực tiễn nêu trên cho thấy rõ ràng cơ chế bảo vệ cổ đông thiểu số trong Luật doanh nghiệp 2014 chưa thực sự hiệu quả và trên thực tế còn xảy ra hiện tượng “cá lớn nuốt cá bé”. Đây là một trong những nguyên nhân khiến các nhà đầu tư nhỏ đắn đo khi đầu tư vào những doanh nghiệp lớn.

Một số ý kiến cho rằng, Luật doanh nghiệp 2020 có hiệu lực ngày 01/01/2021 là “chiếc áo giáp” mới thay thế Luật doanh nghiệp 2014 bảo vệ cổ đông tối thiểu trong công ty cổ phần. Vậy “chiếc áo giáp” mới này có thực sự hiệu quả?. Bằng bài viết này tác giả sẽ đi sâu phân tích các quy phạm pháp luật cũng như nghiên cứu thực tiễn áp dụng và đối chiếu với pháp luật nước ngoài để đưa những quan điểm, ý kiến của mình về khả năng bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần của Luật Doanh nghiệp 2020.

1. Cách hiểu về cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần

Nghị định 48/1998/NĐ-CP về chứng khoán và thị trường chứng khoán đã từng giải thích “Cổ đông thiểu số là người nắm giữ dưới 1% cổ phiếu có quyền biểu quyết của tổ chức phát hành.”, tuy nhiên kể từ sau khi nghị định này hết hiệu lực thi hành vào ngày 16/12/2003 thì không còn bất kỳ quy định nào nhắc đến cổ đông thiểu số.

Thế nhưng theo Khoản 18 Điều 4 Luật chứng khoán 2019 thì cổ đông lớn là cổ đông sở hữu từ 5% trở lên số cổ phiếu có quyền biểu quyết của một tổ chức phát hành, như vậy, về mặt pháp lý chúng ta có thể hiểu được “Cổ đông bé hoặc cổ đông thiểu số là cổ đông sở hữu dưới 5% số cổ phiếu có quyền biểu quyết của một tổ chức phát hành”.

Không những ở Việt Nam mà một số nước trong khu vực Đông Nam Á như Thái Lan, Singapore, Philippines, Malaysia đều lấy tỷ lệ phần trăm là 5% để nhận diện cổ đông lớn trong công ty cổ phần và qua đó làm căn cứ xác định cổ đông thiểu số.[2]

2. Cơ chế bảo vệ cổ đông thiểu số theo Luật Doanh nghiệp 2020

2.1. Nhóm quyền tài sản

Thứ nhất, quyền được nhận cổ tức

Tương tự như cổ đông lớn, Điều 135 Luật doanh nghiệp 2020 trao cho cổ đông thiểu số quyền được thanh toán đầy đủ cổ tức trong thời hạn 06 tháng kể từ ngày kết thúc họp Đại hội đồng cổ đông thường niên và được nhận thông báo về trả cổ tức chậm nhất là 15 ngày trước khi thực hiện trả cổ tức. Quy định đảm bảo rằng cổ đông thiểu số sẽ được chia sẻ lợi nhuận của doanh nghiệp.

Tuy là vậy, nhưng pháp luật Việt Nam với tinh thần không can thiệp quá sâu vào việc chi trả cổ tức của doanh nghiệp, mà giao cho Đại hội đồng cổ đông quyết định, dẫn đến cổ đông thiểu số khó mà tác động được đến thời gian, hình thức, mức và phương án thanh toán cổ tức cho các cổ đông. Mặt khác, 06 tháng kể từ ngày kết thúc họp đại hội đồng thường niên là thời hạn quá dài để cổ đông được nhận thanh toán cổ tức và nếu sau 06 tháng mà vẫn chưa được nhận cổ tức thì việc “đòi” cổ tức của cổ đông thiểu số là điều không dễ dàng. Thực trạng chậm chi trả cổ tức cho nhà đầu tư xảy ra rất phổ biến, đôi khi làm cho mục đích đầu tư của các nhà đầu tư không đạt được, đặc biệt là với những nhà đầu tư có nguồn vốn ít ỏi.

Điển hình như Công ty cổ phần Đầu tư và phát triển du lịch Vinaconex đã 9 lần thông báo lùi thời gian trả cổ tức năm 2010 đến tận tháng 3.2021 do công ty vẫn chưa thu xếp được nguồn tiền, hay như Công ty cổ phần Kỹ thuật điện Sông Đà đạt kỷ lục khi đã có 15 lần thay đổi thời gian trả cổ tức năm 2011 và 2012 đến tận tháng 6.2022. Có vô vàn nguyên nhân khác nhau được các doanh nghiệp đưa ra để lý giải cho việc trì hoãn, nhưng đều là “chưa có tiền” dù đã được cổ đông thông qua.[3]

Có chế tài như sau“Doanh nghiệp sẽ phải chịu thêm tiền lãi tính theo lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam công bố tại thời điểm gần nhất cho số tiền và thời gian chậm nộp trong vòng 03 tháng, sau thời hạn 03 tháng doanh nghiệp phải chịu thêm tiền lãi tính theo lãi suất tiền vay quá hạn cho số tiền chậm nộp của thời gian quá hạn sau 03 tháng và sau thời hạn nộp tiền 4 tháng thì doanh nghiệp còn bị áp dụng các biện pháp cưỡng chế nhất định[4]”, nhưng đây chỉ là các chế tài áp dụng với cổ đông nhà nước tại các doanh nghiệp đã thực hiện chuyển đổi, còn các cổ đông thiểu số yếu thế khác trong doanh nghiệp thì lại không nhận được sự bảo vệ như vậy.

“Trả cổ tức…mà tức ở cổ” đây là câu mà một số cổ đông thường hay nói đến để ví von sự ấm ức trong việc lựa chọn hình thức trả cổ tức, bởi cổ tức có thể được chi trả bằng tiền mặt, bằng cổ phần của công ty hoặc bằng tài sản khác quy định tại Điều lệ công ty. Nếu cổ tức được chi trả bằng cổ phần việc chi trả này không làm ảnh hưởng đến tỷ lệ quyền sở hữu của cổ đông hiện hành và cổ phiếu của doanh nghiệp cũng có thể giảm bất kỳ lúc nào. Ngoài 5% thuế thu nhập cá nhân khi nhận được cổ tức bằng cổ phần thì nay cổ đông thiểu số còn phải chịu thêm 0.1% thuế thu nhập cá nhân cùng thời gian, công sức để chuyển nhượng cổ phần lấy tiền mặt.[5]

Thứ hai, quyền ưu tiên mua cổ phần mới tương ứng với tỷ lệ sở hữu cổ phần phổ thông

Theo điểm c Khoản 1 Điều 115 Luật doanh nghiệp 2020 thì khi công ty chào bán cổ phần mới, các cổ đông có quyền mua tương ứng với tỷ lệ cổ phần họ đang sở hữu. Tuy nhiên, Điều lệ mẫu áp dụng đối với công ty đại chúng được ban hành kèm theo Thông tư số 116/2020/TT-BTC thì “Cổ phần phổ thông phải được ưu tiên chào bán cho các cổ đông hiện hữu theo tỷ lệ tương ứng với tỷ lệ sở hữu cổ phần phổ thông của họ trong Công ty, trừ trường hợp Đại hội đồng cổ đông quyết định khác, số cổ phần cổ đông không đăng ký mua hết sẽ do Hội đồng quản trị của Công ty quyết định”. Như vậy, đối với công ty đại chúng trong trường hợp phát hành cổ phiếu, đại hội đồng cổ đông có toàn quyền quyết định việc bán cổ phiếu cho từng cổ đông với tỷ lệ khác nhau mà không nhất thiết phải tuân theo tỷ lệ sở hữu cổ phần của họ tại công ty. Khi đó, các cổ đông lớn được quyền mua theo tỷ lệ cao hơn so với các cổ đông thiểu số theo nghị quyết của Đại hội đồng cổ đông.

Có thể thấy rằng, việc pháp luật Việt Nam cho phép Điều lệ trao quyền cho Đại hội đồng cổ đông quyết định tỷ lệ mua cổ phần là không đảm bảo quyền bình đẳng giữa các cổ đông và đang xâm phạm nghiêm trọng đến quyền ưu tiên mua cổ phần của các cổ đông thiểu số nói riêng và các cổ đông khác nói chung tại Luật doanh nghiệp.

Thứ ba, quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác

Đa phần các cổ thông thiểu số thường đầu tư vào công ty cổ phần để thu lợi nhuận trong một thời gian nhất định và không gắn bó lâu dài với công ty nếu họ không muốn.

Khoản 2 Điều 119 Luật doanh nghiệp 2020 quy định cổ đông không được rút vốn đã góp bằng cổ phần phổ thông ra khỏi công ty dưới mọi hình thức nhưng được chuyển nhượng cho công ty hoặc người khác. Xuất phát từ mô hình tổ chức theo hình thức đối vốn, có tính chất đại chúng nên cấu trúc vốn của công ty cổ phần rất linh hoạt và khả năng chuyển đổi dễ dàng mà không làm mất đi tính ổn định trong cấu trúc vốn. Cũng chính vì điều đó, việc chuyển nhượng vốn trong công ty cổ phần không phải là một vấn đề gì quá phức tạp và khó khăn đối với cổ đông thiểu số nếu như việc chuyển nhượng được thực hiện công khai và hợp pháp. Đây được xem là một trong những quy định đảm bảo quyền định đoạt tài sản của các cổ đông thiểu số.

Thứ tư, quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần

Theo Điều 132 Luật Doanh nghiệp 2020 thì “Cổ đông đã biểu quyết không thông qua nghị quyết về việc tổ chức lại công ty hoặc thay đổi quyền, nghĩa vụ của cổ đông quy định tại Điều lệ công ty có quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần của mình.”. Thông thường chỉ có cổ đông thiểu số mới thực hiện quyền này, vì họ là đối tượng dễ bị tác động tiêu cực và chịu sự bất đồng nhất từ các nghị quyết của Đại hội đồng cổ đông.

Mặc dù pháp luật đã cho phép cổ đông có quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần như quy định nêu trên nhưng tại Điều 134 Luật Doanh nghiệp 2020 chỉ cho phép công ty thanh toán cho cổ đông nếu ngay sau khi thanh toán công ty vẫn bảo đảm đủ chi trả các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác. Không những vậy việc mua lại cổ phần của công ty lại khá phức tạp, kéo dài thời gian lên đến 90 ngày.

Tại Đạo Luật công ty thương mại Bang Louisiana được sửa đổi bổ sung 2015 của Hoa Kỳ cho phép cổ đông có quyền của người bất đồng, phản đối công ty và cho phép cổ đông có quyền yêu cầu công ty mua lại toàn bộ số cổ phiếu cần bán tháo của mình khi phản đối những giao dịch cụ thể của công ty. Công ty sẽ cung cấp cho cổ đông một bản đề nghị về đề xuất giá cả phù hợp với giá trị cổ phiếu của họ và nộp trở lại công ty. Căn cứ vào việc nhận đề nghị này, công ty có 30 ngày để thanh toán, trả cho cổ đông giá trị cổ phần mà bản thân công ty cho là giá trị phù hợp với cổ phiếu bị tác động bởi giao dịch công ty. Nếu cổ đông không thỏa mãn với định giá của công ty, thì trong vòng 30 ngày kể từ ngày được thanh toán, cổ đông phải thông báo – xác nhận sự việc với công ty. Gánh nặng trách nhiệm lúc này thuộc về công ty với vai trò thực hiện trình tự pháp lý định giá cổ phiếu. Đạo Luật công ty thương mại Bang Louisiana cũng nghiêm cấm chiết khấu, giảm giá cổ phiếu do địa vị thiểu số của cổ đông hay thiếu tính thị trường.[6]

Đạo Luật công ty thương mại Bang Louisiana rất có tầm quan trọng đối với các cổ đông thiểu số và cũng có nhiều ưu điểm trong quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần mà Việt Nam cũng như các nước Đông Nam Á có thể lấy kinh nghiệm trong quá trình lập pháp với mục tiêu bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cổ đông thiểu số.

2.2. Nhóm quyền quản trị công ty

Trước đây Luật Doanh nghiệp 2014 quy định “Cuộc họp Đại hội đồng cổ đông được tiến hành khi có số cổ đông dự họp đại diện ít nhất 51% tổng số phiếu biểu quyết”[7] thì nay tại Điều 145 Luật Doanh nghiệp 2020 đã giảm tỷ lệ này xuống còn 50%. Điều này đã tạo điều kiện cho các cổ đông thiểu số thực hiện quyền tiến hành họp Đại hội đồng cổ đông được dễ dàng hơn nếu các cổ đông nhỏ phối hợp với nhau để tạo thành nhóm cổ đông đạt tỷ lệ đủ điều kiện để tiến hành họp Đại hội đồng cổ đông lần thứ nhất hoặc lần thứ hai với 33%[8] mà không cần phải chờ đến lần thứ ba hay chờ sự tham gia của các cổ đông lớn.

Nếu Khoản 2 Điều 114 Luật Doanh nghiệp 2014 yêu cầu cổ đông, nhóm cổ đông phải nắm giữ từ 10% tổng số cổ phần trở lên trong tối thiểu 06 tháng mới được hưởng đặc quyền can thiệp vào quản trị và giám sát hoạt động của công ty thì nay tại Khoản 2 Điều 115 Luật Doanh nghiệp 2020 đã giảm tỷ lệ 10% nêu trên xuống chỉ còn 5% hoặc tỷ lệ nhỏ được ấn định tại Điều lệ để các cổ đông có quyền yêu cầu Ban kiểm soát kiểm tra công việc công ty, quyền triệu tập cuộc họp Đại hội đồng cổ đông và các hoạt động khác liên quan đến nhóm quyền thông tin.[9] Đây cũng là một trong những quyền lợi quan trọng mà đa phần các cổ đông thiểu số thường đòi hỏi sự chấp thuận từ các cổ đông lớn.

Luật Doanh nghiệp 2020 cũng không còn yêu cầu cổ đông đáp ứng thời hạn tối thiểu 06 tháng để được thực hiện các quyền quản trị nêu trên. Việc từ bỏ quy định này mang đến thay đổi tích cực cho cổ đông thiểu số, bởi điều này cho phép cổ đông thiểu số “có tiếng nói” ngay từ thời điểm gắn bó lợi ích với công ty, thay vì phải chờ đợi một cách vô lý trong khoảng thời gian 06 tháng mà những vấn đề bất lợi có thể xảy ra.

Ngoài những đổi mới tích cực thì quyền quản trị của các cổ đông thiểu số vẫn còn có những hạn chế nhất định như:

(i) Tại điểm a Khoản 1 Điều 115 Luật Doanh nghiệp 2020 cho phép Điều lệ công ty quy định hình thức khác để cổ đông phổ thông tham dự, phát biểu trong cuộc họp Đại hội đồng cổ đông và trên thực tế các công ty cổ phần cũng có rất nhiều “hình thức khác” để trực tiếp hạn chế quyền quản trị của cổ đông thiểu số và gián tiếp hạn chế quyền thông tin của các cổ đông thiểu số.

Điển hình như Công ty Cổ phần Định giá và Dịch vụ Tài chính Việt Nam VVFC vào tháng 03/2021 có phát hành thông báo mời họp Đại hội đồng cổ đông thường niên năm 2021 với điều kiện “Cổ đông sở hữu từ 3000 cổ phần trở lên tham dự trực tiếp Đại hội đồng cổ đông. Các cổ đông sở hữu ít hơn 3000 cổ phần tập hợp nhau thành nhóm đủ 3000 cổ phần, cử người đại diện tham gia trực tiếp Đại hội đồng cổ đông.”. Ai cũng có thể thấy được sự “phân biệt đối xử ngay chính trong nội dung thông này” và còn có rất nhiều công ty áp dụng hình thức này để hạn chế quyền quản trị công ty của các cổ đông thiểu số.

(ii) Quyền cử người vào Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát chỉ thuộc về cổ đông, nhóm cổ đông nắm giữ ít nhất 10% tổng số cổ phần hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn nếu Điều lệ quy định. Tỷ lệ 10% này là tỷ lệ theo mà tác giả vẫn còn khá cao trong khi quyền của cổ đông, nhóm cổ đông phổ thông tại Khoản 2 Điều 115 Luật Doanh nghiệp 2020 đã giảm xuống chỉ còn 5%.

Thực tế, một số doanh nghiệp còn cho rằng các cổ đông thiểu số thường không gắn bó lâu dài với công ty nên lo sợ công ty có thể bị đảo lộn bởi những cổ đông này nếu được trao quyền quá lớn và một số khác cũng xem cổ đông tối thiểu như là “người thừa” khi vào hội đồng quản trị. Nhưng đối với các cổ đông nhỏ thì việc có đại diện là thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát rất quan trọng, vì khi đó họ có cơ hội được thể hiện tiếng nói và bảo vệ lợi ích của các cổ đông tối thiểu, nắm bắt được thông tin và tham gia quyết định, góp ý một số vấn đề quan trọng, đặc biệt là quyền cử người vào Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát còn liên quan tới hàng loạt quyền khác như quyền quyết định, xem xét các báo cáo, hợp đồng, giao dịch…[10].

(iii) Phương thức bầu bầu dồn phiếu được coi là công cụ pháp lý quan trọng và riêng có của công ty cổ phần giúp bảo vệ các cổ đông thiểu số, tăng cường sự hiện diện của các cổ đông thiểu số trong Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát, đảm bảo điều hoà được quyền hành và kiểm soát công ty giữa các nhóm cổ đông với nhau. Thế nhưng, nhiệm kỳ của thành viên Hội đồng quản trị không quá 05 năm và có thể được bầu lại với số nhiệm kỳ không hạn chế và một cá nhân chỉ được bầu làm thành viên độc lập Hội đồng quản trị của một công ty không quá 02 nhiệm kỳ liên tục.[11] Trong trường hợp có nhiều đợt bầu như vậy dẫn đến cơ chế bầu dồn phiếu không còn tác dụng trong bảo vệ cổ đông thiểu số. Với ưu thế về số phiếu bầu, cổ đông lớn dễ dàng chiến thắng những đợt bầu cử riêng lẻ như vậy để đưa ứng viên của họ vào Hội đồng quản trị. Và cơ hội để cổ đông thiểu số đưa người vào Hội đồng quản trị sẽ thấp đi, kéo theo hệ quả là nguy cơ về sự thiếu minh bạch trong quản trị công ty dẫn đến các vụ bê bối tài chính, hoạt động lạm quyền, rút ruột công ty của cổ đông lớn.

2.3. Nhóm quyền thông tin

Ở Việt Nam, mối đe dọa lớn mà các cổ đông thiểu số lo sợ là bị người quản lý công ty lợi dụng chức vụ của mình để làm lợi riêng, gây nguy hại đến công ty bất kỳ lúc nào, vậy nên điểm đ, điểm e Khoản 1 Điều 115 Luật Doanh nghiệp 2020 cũng đã cho phép cổ đông phổ thông được xem xét, tra cứu và trích lục thông tin về tên và địa chỉ liên lạc trong danh sách cổ đông có quyền biểu quyết; yêu cầu sửa đổi thông tin không chính xác của mình; xem xét, tra cứu, trích lục hoặc sao chụp Điều lệ công ty, biên bản họp Đại hội đồng cổ đông và nghị quyết Đại hội đồng cổ đông.

Ngoài ra, thay vì cổ đông, nhóm cổ đông sở hữu từ 10% tổng số cổ phần trở lên trong thời hạn liên tục ít nhất 06 tháng như Luật doanh nghiệp 2014 thì điểm a Khoản 2 Điều 115 Luật doanh nghiệp 2020 cho phép cổ đông, nhóm cổ đông sở hữu từ 05% tổng số cổ phần phổ thông trở lên hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn theo quy định tại Điều lệ công ty có quyền “Xem xét, tra cứu, trích lục sổ biên bản và nghị quyết, quyết định của Hội đồng quản trị, báo cáo tài chính giữa năm và hằng năm, báo cáo của Ban kiểm soát, hợp đồng, giao dịch phải thông qua Hội đồng quản trị và tài liệu khác, trừ tài liệu liên quan đến bí mật thương mại, bí mật kinh doanh của công ty”. Việc điều chỉnh này là bước đệm quan trọng để các cổ đông thiểu số có thể hiện ngay lập tức thực quyền được tiếp cận, cung cấp thông tin của mình và tăng khả năng giám sát của các cổ đông thiểu số đối với các giao dịch cần được giám sát như giao dịch với người có liên quan nhằm hạn chế việc thất thoát tài sản, gây thiệt hại cho công ty. Tuy nhiên, thế nào là “bí mật thương mại, bí mật kinh doanh” trong phạm vi Luật doanh nghiệp 2020 thì chưa được giải thích rõ, điều này có thể là cái cớ cho các cổ đông khác lạm dụng nhằm hạn chế quyền thông tin của các cổ đông, nhóm cổ đông thiểu số.

Điều 164 Luật doanh nghiệp 2020 cũng buộc thành viên Hội đồng quản trị, Kiểm soát viên, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và người quản lý khác của công ty phải kê khai cho công ty về các lợi ích liên quan của mình trong thời hạn 07 ngày làm việc kể từ ngày phát sinh lợi ích liên quan. Việc lưu giữ, công khai, xem xét, trích lục, sao chép danh sách người có liên quan và lợi ích có liên quan được thực hiện như sau:

  • Công ty phải thông báo danh sách người có liên quan và lợi ích có liên quan cho Đại hội đồng cổ đông tại cuộc họp thường niên;
  • Danh sách người có liên quan và lợi ích có liên quan được lưu giữ tại trụ sở chính của doanh nghiệp; trường hợp cần thiết có thể lưu giữ một phần hoặc toàn bộ nội dung danh sách nói trên tại các chi nhánh của công ty;
  • Cổ đông, đại diện theo ủy quyền của cổ đông, thành viên Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và người quản lý khác có quyền xem xét, trích lục và sao chép một phần hoặc toàn bộ nội dung kê khai;
  • Công ty phải tạo điều kiện để những người nêu trên tiếp cận, xem xét, trích lục, sao chép danh sách người có liên quan và lợi ích có liên quan một cách nhanh nhất, thuận lợi nhất; không được ngăn cản, gây khó khăn đối với họ trong thực hiện quyền này. Trình tự, thủ tục xem xét, trích lục, sao chép nội dung kê khai người có liên quan và lợi ích có liên quan được thực hiện theo quy định tại Điều lệ công ty.
  • Thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc nhân danh cá nhân hoặc nhân danh người khác để thực hiện công việc dưới mọi hình thức trong phạm vi công việc kinh doanh của công ty đều phải giải trình bản chất, nội dung của công việc đó trước Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát và chỉ được thực hiện khi được đa số thành viên còn lại của Hội đồng quản trị chấp thuận; nếu thực hiện mà không khai báo hoặc không được sự chấp thuận của Hội đồng quản trị thì tất cả thu nhập có được từ hoạt động đó thuộc về công ty.

Những quy định này đã giúp cho nhóm các cổ đông thiểu số kiểm soát được các giao dịch giữa những cá nhân thuộc ban điều hành công ty và người liên quan nhằm đảm bảo các giao dịch trong công ty cổ phần trở nên minh bạch, công bằng hơn. Đây cũng là cơ sở để cổ đông thực hiện các quyền cơ bản khác như quyền biểu quyết trong cuộc họp Đại hội đồng cổ đông, quyền bầu và miễn nhiệm thành viên Hội đồng quản trị và cả quyền chuyển nhượng cổ phần trong công ty.

Đặc biệt là, sau khi kết thúc năm tài chính, cổ đông sở hữu cổ phần của công ty liên tục ít nhất 01 năm có quyền tự mình hoặc cùng với luật sư, kế toán viên, kiểm toán viên có chứng chỉ hành nghề trực tiếp xem xét các báo cáo như: Báo cáo kết quả kinh doanh của công ty; báo cáo tài chính; báo cáo đánh giá công tác quản lý, điều hành công ty; báo cáo thẩm định của Ban kiểm soát[12].

Pháp luật trao quyền là vậy, nhưng thực tế để đánh giá được tình hình tài chính của công ty, hiệu quả quản lý của ban điều hành thông qua quyền thông tin thì các cổ đông thiểu số cũng phải có những am hiểu và trình độ nhất định. Và đôi khi cổ đông thiểu số cũng cũng phải chật vật để thực hiện quyền của mình, chẳng hạn như vụ việc sau đây:

“Ông Nguyễn Đại L là cổ đông sở hữu 140.000 cổ phần, chiếm 5% vốn điều lệ Công ty cổ phần cung cứng dịch vụ HK. Mặc dù, đã nhiều lần yêu cầu lãnh đạo Công ty cung cấp cho các tài liệu gồm: Báo cáo tài chính, biên bản/nghị quyết của Hội đồng quản trị, báo cáo kết quả kinh doanh, báo cáo tài chính, báo cáo đánh giá công tác quản lý, điều hành Công ty theo đúng quy định của Luật doanh nghiệp, nhưng ông L không nhận được bất kỳ tài liệu nào từ phía Công ty. Điều này làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động minh bạch thông tin của Công ty nói chung và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của ông L nói riêng. Và phải cho đến khi ông L khởi kiện đến Tòa án nhân dân có thẩm quyền để buộc Công ty cung cấp thì phía Công ty mới cung cấp các tài liệu nêu trên theo yêu cầu của ông L”.[13]

Thậm chí, có rất nhiều công ty còn không công bố thông tin hoặc công bố không đủ, không chính xác, đơn cử như ngày 7/5/2021 vừa qua, Thanh tra Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng đã ban hành Quyết định số 83/QĐ-XPVPHC quyết định xử phạt 85 triệu đồng đối với Công ty Cổ phần Thương mại Hà Tây vì đã công bố thông tin sai lệch về số lượng nghị quyết Hội đồng quản trị tại báo cáo tình hình quản trị công ty và về giao dịch giữa công ty với người có liên quan của người nội bộ tại báo cáo tình hình quản trị.[14]

Theo Các nguyên tắc quản trị công ty của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD)[15] thì “Các kết quả hoạt động tài chính, các mục tiêu hoạt động của công ty, sở hữu của các cổ đông chính và quyền bỏ phiếu, chính sách lương thưởng cho Hội đồng quản trị, các nhà điều hành, thông tin về các thành viên Hội đồng quản trị, giao dịch với các bên liên quan, các yếu tố rủi ro có thể lường trước, các vấn đề về người lao động và những người có quyền và nghĩa vụ liên quan khác, các chính sách và cơ cấu quản trị” là nội dung phải công bố chính xác và minh bạch mà các nước thành viên phải tuân thủ.

Việt Nam không là thành viên của OECD nên việc hạn chế lượng thông tin phải cung cấp và giới hạn về tỷ lệ cổ phần của cổ đông, nhóm cổ đông được quyền yêu cầu cung cấp thông tin đã phần nào làm cản trở mục đích bảo vệ cổ đông thiểu số của nhóm quyền này trên thực tế.

2.4. Nhóm quyền mang tính khắc phục

Khắc phục bất cập của Luật Doanh nghiệp 2014 thì Luật Doanh nghiệp 2020 đã cho phép cổ đông thực hiện quyền yêu cầu hủy bỏ nghị quyết của Đại hội đồng cổ đông nếu sở hữu từ 5% tổng số cổ phần phổ thông trở lên[16] thay vì phải sở hữu từ 10% trở lên trong thời hạn liên tục ít nhất 06 như trước đây[17]. Và một trong những quy định mới nổi bật tại Khoản 2 Điều 165 Luật doanh nghiệp 2020 là Thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và người quản lý khác vi phạm trách nhiệm của người quản lý công ty sẽ phải chịu trách nhiệm cá nhân hoặc liên đới đền bù lợi ích bị mất, trả lại lợi ích đã nhận và bồi thường toàn bộ thiệt hại cho công ty và bên thứ ba.”. Có lẽ đây là quy định mà các nhà đầu tư cảm thấy an toàn và được bảo vệ khi tài sản của họ không phải bị đem đi để thanh toán tiền bồi thường cho bên thứ ba bởi lỗi của người quản lý công ty.

Ngoài ra, Điều 166 Luật Doanh nghiệp 2020 cũng có những đổi mới về quyền khởi kiện đối với thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc, Tổng giám đốc, cụ thể:

(i) Không còn ràng buộc về mặt thời gian sở hữu cổ phần phổ thông của các cổ đông, nhóm cổ đông mà chỉ cần sở hữu ít nhất là 1% số cổ phần phổ thông trở lên cổ đông, nhóm cổ đông sẽ có quyền tự mình hoặc nhân danh công ty để khởi kiện. Việc xóa bỏ sự ràng buộc về thời gian là cơ sở để cổ đông thiểu số được quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền can thiệp bảo vệ cổ đông ngay khi mới đầu tư vào công ty.

(ii) Không chỉ là khởi kiện trách nhiệm cá nhân mà nay cổ đông còn có thể khởi kiện trách nhiệm liên đới đối với các thành viên Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc;

(iii) Phạm vi khởi kiện được cụ thể hóa, tức có thể yêu cầu hoàn trả lợi ích hoặc bồi thường thiệt hại cho công ty hoặc người khác.

Cổ đông nói chung và cổ đông thiểu số nói riêng có quyền khởi kiện khi những cá nhân nêu trên thuộc các trường hợp:

  • Vi phạm trách nhiệm của người quản lý công ty;
  • Không thực hiện, thực hiện không đầy đủ, thực hiện không kịp thời hoặc thực hiện trái với quy định của pháp luật hoặc Điều lệ công ty, nghị quyết, quyết định của Hội đồng quản trị đối với quyền và nghĩa vụ được giao;
  • Lạm dụng địa vị, chức vụ và sử dụng thông tin, bí quyết, cơ hội kinh doanh, tài sản khác của công ty để tư lợi hoặc phục vụ lợi ích của tổ chức, cá nhân khác;
  • Trường hợp khác theo quy định của pháp luật và Điều lệ công ty.

Bên cạnh đó, cổ đông, nhóm cổ đông thiểu số còn được quyền xem xét, tra cứu, trích lục thông tin công ty theo yêu cầu của Tòa án hoặc Trọng tài, điều này tạo tiền đề thực thi quyền khởi kiện, nó đảm bảo họ tiếp cận thông tin cần thiết và hữu ích phục vụ quá trình tố tụng.

Các quy định của Luật Doanh nghiệp 2020 trong nhóm quyền mang tính khắc phục được xem như là “bệ đỡ” giúp cổ đông thiểu số thực hiện được những quyền cơ bản khác của mình về tài sản, quyền quản trị và quyền thông tin.

So với Luật Doanh nghiệp 2014 thì Luật Doanh nghiệp 2020 đã có những quy định đổi mới đột phá nhằm bảo vệ quyền và lợi ích cổ đông thiểu số. Tác giả nhận thấy, không chỉ ở Việt Nam mà các quốc gia khác trên thế giới muốn tạo được môi trường kinh doanh “sạch” thì cổ đông thiểu số cũng cần được pháp luật ghi nhận và trao quyền chống trả hợp pháp đối với những sai phạm của cổ đông lớn và việc minh bạch hóa thông tin trong công ty cổ phần cũng sẽ là tâm điểm cho các nhà đầu tư mới có cái nhìn trung thực, khách quan về hoạt động của công ty để an tâm thực hiện mục tiêu đầu tư lâu dài.

Qua đó, tác giả cũng đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện quy định pháp luật trong việc bảo vệ cổ đông thiểu số trong công ty cổ phần tại Việt Nam như sau:

Thứ nhất, cần giảm thời gian công ty phải chi trả cổ tức cho cổ đông từ 06 tháng xuống còn tối đa 03 tháng kể từ ngày kết thúc họp Đại hội đồng cổ đông thường niên và có những chế tài nhất định để xử phạt những công ty “chây lì” trong việc chi trả cổ tức cho cổ đông thiểu số như phạt tiền hay thanh toán thêm cho cổ đông thiểu số lãi suất chậm trả tương ứng với thời gian chậm trả.

Thứ hai, cho phép cổ đông thiểu số được lựa chọn giữa việc nhận cổ tức bằng “cổ phần” hoặc “tiền” để đảm bảo những cổ đông thiểu số có nhu cầu nhận cổ tức là tiền có được khoản lợi nhuận từ việc đầu tư mà không phải mất thêm thời gian hay bất kỳ khoản thuế phí, chi phí nào khác.

Thứ ba, ngoài mua cổ phần theo tỷ lệ sở hữu thì cũng nên ưu tiên cho các cổ đông hiện hữu mua thêm cho đến khi không mua hoặc không mua hết thì mới phân phối cho các đối tượng khác ngoài công ty.

Thứ tư, giảm thời gian thực hiện quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần từ 90 ngày xuống còn 30 ngày, trừ trường hợp công ty không đủ khả năng chi trả, để đảm bảo cổ đông thiểu số có thể sớm thu hồi lại vốn đầu tư.

Thứ năm, giảm tỷ lệ phần trăm sở hữu cổ phần từ 10% xuống 5% để các cổ đông, nhóm cổ đông thiểu số được quyền đề cử người vào Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát.

Thứ sáu, có những chế xử phạt răn đe đối hơn đối với công ty không thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin theo yêu cầu hợp pháp của các cổ đông thiểu số nói riêng và cổ đông công ty nói chung.

Theo Doing Business qua các năm thì Malaysia là một trong những nước thăng hạng và thường dẫn đầu về chỉ số bảo vệ cổ đông thiểu số. Ở Malaysia để bảo vệ cổ đông thiểu số thì không thể không nhắc đến Tổ chức bảo vệ quyền lợi cổ đông thiểu số (Minority Shareholders Watchdog Group – MSWG) được thành lập vào năm 2000 là một sáng kiến của chính phủ với mục tiêu bảo vệ lợi ích của cổ đông thiểu số, nằm trong khuôn khổ đảm bảo hiệu quả hoạt động của thị trường vốn nói chung. MSWG cung cấp một nền tảng và tiếng nói tập thể cho cả cổ đông thiểu số và công ty, đồng thời tư vấn về việc bỏ phiếu tại các cuộc Họp đại hội đồng của các công ty đại chúng niêm yết.[18].  Chính vì vậy, tác giả thiết nghĩ ngoài Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) và Hiệp hội các Nhà kinh doanh chứng khoán Việt Nam (VASB) thì Việt Nam cũng nên thành lập Tổ chức bảo vệ quyền lợi của cổ đông thiểu số để tại đây cổ đông thiểu số có thể được hỗ trợ các vấn đề về pháp lý, được đại diện lên tiếng khi bị đàn áp cũng như được tập trung lợi ích hợp pháp nhằm tăng giá trị bền vững của các cổ đông thiểu số tại công ty cổ phần.

Mỗi quy phạm pháp luật có thể có lợi cho chủ thể này nhưng cũng có thể bất lợi cho chủ thể khác. Luật Doanh nghiệp 2020 có là “chiếc áo giáp” thực sự hiệu quả đối với cổ đông thiểu số hay không thì còn phụ thuộc vào ý chí, năng lực và cách áp dụng luật của cổ đông thiểu số trong quá trình đầu tư, góp vốn tại công ty cổ phần.

Trên đây là toàn bộ ý kiến và quan điểm của tác giả về Luật Doanh nghiệp 2020 trong phạm vi bảo vệ công thiểu số, rất mong nhận được sự phản hồi, đóng góp của bạn đọc.

Nguyễn Thị Sương – Công ty Luật FDVN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Theo https://www.doingbusiness.org/

[2] Theo Điều 81 Luật công ty Singapore 2006, Điều 136 Luật công ty Malaysia 2016, Điều 18 Quy chế chứng khoán của Philippines năm 2000 và Điều 86 Luật công ty của Thái Lan 2008;

[3] https://thanhnien.vn/tai-chinh-kinh-doanh/hon-10-nam-mon-moi-cho-co-tuc-1315575.html;

[4] Khoản 3 Điều 3 và Khoản 4 Quy chế quản lý và sử dụng Quỹ hỗ trợ sắp xếp và phát triển doanh nghiệp ban hành kèm Quyết định số 21/2012/QĐ-TTg ngày 10 tháng 5 năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ;

[5] Khoản 4 Điều 10 Thông tư 111/2013/TT-BTC, Điều 16 Nghị định 65/2013/NĐ-CP được sửa đổi bởi Khoản 9 Điều 2 Nghị định 12/2015/NĐ-CP và Điều 16 Thông tư 92/2015/TT-BTC;

[6] Xem tại https://lawreview.law.lsu.edu/2015/04/07/minority-shareholders-receive-increased-protections-under-new-louisiana-corporate-law/;

[7] Xem tại Khoản 1 Điều 145 Luật doanh nghiệp 2020;

[8] Xem tại Khoản 2 Điều 145 Luật doanh nghiệp 2020;

[9] Xem tại Khoản 2 Điều 115 Luật Doanh nghiệp 2020;

[10] Xem tại Điều 153 và Điều 170 Luật doanh nghiệp 2020;

[11] Xem tại Khoản 2 Điều 154 Luật doanh nghiệp 2020;

[12] Xem tại Điều 175 Luật doanh nghiệp 2020;

[13] Bản án 19/2019/KDTM-ST ngày 11/06/2019 về tranh chấp thành viên công ty với công ty của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội;

[14] https://laodong.vn/kinh-te/cong-bo-thong-tin-sai-lech-mot-cong-ty-bi-xu-phat-85-trieu-dong-906535.ldo;

[15]https://www.ifc.org/wps/wcm/connect/f05f4bff-81c1-4f41-a689-0bf68ec03b49/G20-OECD+CG+Principles_English-Vietnamese+by+IFC.pdf?MOD=AJPERES&CVID=lAAQVAw;

[16] Xem tại Điều 151 Luật doanh nghiệp 2020;

[17] Xem tại Khoản 2 Điều 147 Luật doanh nghiệp 2020;

[18] Xem tại http://www.mswg.org.my/.

………………..

Luật sư tại Đà Nẵng

99 Nguyễn Hữu Thọ, Quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng

Luật sư tại Huế: 

56A Điện Biên Phủ, phường Phường Đúc, thành phố Huế, Thừa Thiên Huế

Luật sư tại Quảng Ngãi:

359 đường Nguyễn Du, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi

Luật sư tại Hà Nội:

Tầng 5, số 11 Ngõ 183, phố Đặng Tiến Đông, phường Trung Liệt, quận Đống Đa, Hà Nội

Luật sư tại Nghệ An:

Số 19 đường V.I Lê Nin, Nghi Phú, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An

Website: www.fdvn.vn    www.fdvnlawfirm.vn  www.diendanngheluat.vn  www.tuvanphapluatdanang.com

Email: fdvnlawfirm@gmail.com    luatsulecao@gmail.com

Điện thoại: 0935 643 666    –  0906 499 446

Fanpage LUẬT SƯ FDVN: https://www.facebook.com/fdvnlawfirm/

Legal Service For Expat:  https://www.facebook.com/fdvnlawfirmvietnam/

TỦ SÁCH NGHỀ LUẬT: https://www.facebook.com/SayMeNgheLuat/

DIỄN ĐÀN NGHỀ LUẬT: https://www.facebook.com/groups/saymengheluat/

KÊNH YOUTUBE: FDVN CHANNEL

Bài viết liên quan