KINH NGHIỆM XÉT XỬ: QUYẾT ĐỊNH GIÁM ĐỐC THẨM CỦA ỦY BAN THẨM PHÁN TÒA ÁN CẤP CAO TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI HỦY BẢN ÁN CỦA VỤ ÁN "YÊU CẦU TUYÊN BỐ VĂN BẢN CÔNG CHỨNG VÀ DI CHÚC VÔ HIỆU" - Luật sư Đà Nẵng

Nhận định của ủy ban thẩm phán tòa án cấp cấp cao tại Hà Nội

[1] Cụ Nguyễn Mạnh H (chết ngày 10/5/2013) và cụ Lê Thị X (chết ngày 19/5/2018) có 04 người con chung là bà Nguyễn Thị T, ông Nguyễn Mạnh H, bà Nguyễn Hải Ư và bà Nguyễn Hải Y. Tài sản chung của hai cụ là 2.203,4m2 đất trong đó có 150m2 đất ở, 2.053,4m2 đất nông nghiệp tại tổ 10, thị trấn S, huyện S, tỉnh Lào Cai, theo Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số BL158166 do Ủy ban nhân dân huyện S, tỉnh Lào Cai cấp ngày 12/6/2012 mang tên Hộ cụ Nguyễn Mạnh H. Tài sản gắn liền với đất của cụ X gồm: 01 nhà xây 02 tầng, 01 nhà xây cấp 4 làm nơi thờ cúng, 01 nhà xây cấp 4 (chưa đăng ký quyền sở hữu). Ngày 05/8/2003, hai cụ lập di chúc định đoạt toàn bộ tài sản nêu trên cho chị Đỗ Ngọc Quỳnh Th (con gái bà Y) và chị Nguyễn Thùy Dương (con gái bà Ư), có xác nhận của Ủy ban nhân dân thị trấn S.

[2] Ngày 06/9/2013, cụ X lập Văn bản sửa đổi, bổ sung di chúc ngày 05/8/2003 có chứng thực của Ủy ban nhân dân thị trấn S với nội dung: ½ tài sản chung của cụ và cụ H thuộc quyền sở hữu của cụ, giao cho ông Nguyễn Mạnh H để thờ cúng tổ tiên. Ngày 12/5/2014, cụ X cùng các con là bà T, ông H, bà Ư, bà Y lập Văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế, nội dung thể hiện: Bà T, ông H, bà Ư, bà Y từ chối nhận phần di sản được thừa kế của cụ H là ½ diện tích 2.203,4m2 đất nêu trên, nhường kỷ phần thừa kế này cho cụ X, không thỏa thuận phần chia tài sản trên đất. Ngày 11/02/2015, cụ X được Ủy ban nhân dân huyện S cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số BO756992 với diện tích đất 2.415,2m2, trong đó đất ở là 150m2, đất HNK 2.265,2m2. Tài sản gắn liền với đất của cụ X gồm: 01 nhà xây 02 tầng, 01 nhà xây cấp 4 làm nơi thờ cúng, 01 nhà xây cấp 4 (chưa đăng ký quyền sở hữu). Ngày 08/8/2017, cụ X làm đơn gửi Chi nhánh văn phòng đăng ký đất đai huyện S đề nghị tách diện tích theo Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất ngày 11/02/2015 thành 02 thửa; diện tích mỗi thửa 1.132,6m2, mục đích để tặng cho quyền sử dụng đất.

[3] Ngày 18/9/2017, chị Nguyễn Thùy Dương có đơn đề nghị dừng việc tặng cho đất của cụ X với lý do: Bà Ư (là mẹ của chị) tặng cho cụ X 211,8m2 đất mà không có sự đồng ý của chị trong khi ngày 05/8/2003, ông bà ngoại của chị là cụ H, cụ X đã lập di chúc cho chị và chị Thi toàn bộ tài sản nêu trên.

Như vậy, tài sản tranh chấp có một phần là di sản thừa kế của cụ H. Ngày 05/8/2003, cụ H đã định đoạt tài sản của cụ H cho chị Thi và chị Dương. Khi giải quyết vụ án, Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm không đưa chị Nguyễn Thùy Dương tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của chị Dương.

[4] Xét tính hợp pháp của Văn bản công chứng số 1148, quyển số: 01- 2018/CC-SCC/HNGĐ ngày 04/5/2018 và bản di chúc của cụ Lê Thị X lập ngày 04/5/2018:

Về hình thức: Di chúc của cụ X được lập bằng văn bản có chữ ký, điểm chỉ của cụ X, công chứng tại Văn phòng công chứng H, tỉnh Lào Cai. Lời chứng di chúc của Công chứng viên soạn thảo thể hiện ý chí và nguyện vọng của cụ X và người lập di chúc đã được nghe đọc lại toàn bộ nội dung ghi trong di chúc.

Tại thời điểm lập di chúc, cụ X trên 80 tuổi, bị ung thư phổi giai đoạn cuối, đang điều trị tại nhà số 521, đường Nhạc Sơn, tổ 40, phường C, thành phố L, tỉnh Lào Cai nhưng lời chứng của Công chứng viên thể hiện cụ X lập di chúc tại trụ sở Văn phòng công chứng H; bà Y cho rằng bà cùng cụ X đến Văn phòng công chứng H để lập bản di chúc ngày 05/4/2018 là có mâu thuẫn.

Ngoài ra, theo quy định tại Điều 636 Bộ luật Dân sự 2015 thì “Trường hợp người lập di chúc không đọc được hoặc không nghe được bản di chúc, không ký hoặc không điểm chỉ được thì phải nhờ người làm chứng và người này phải ký xác nhận trước mặt công chứng viên hoặc người có thẩm quyền chứng thực của Ủy ban nhân dân cấp xã chứng nhận bản di chúc trước mặt người lập di chúc và người làm chứng”.

Tòa án cấp phúc thẩm chưa làm rõ cụ X có biết chữ hay không nhưng lại nhận định cụ X đã trực tiếp được nghe Công chứng viên đọc, hiểu rõ và xác định đúng ý nguyện của mình và đã tự mình ký, điểm chỉ vào di chúc, vì vậy người làm chứng không cần thiết phải ký vào di chúc là chưa đủ cơ sở.

Về nội dung Di chúc ngày 04/5/2018 thể hiện, cụ X để lại di sản thừa kế cho con gái là bà Nguyễn Hải Y 60% quyền sử dụng đất ở, đất HNK và tài sản gắn liền với đất gồm 01 ngôi nhà xây 02 tầng diện tích sàn khoảng 100m2, 01 nhà bếp khoảng 20m2, cho cháu gái là chị Đỗ Ngọc Quỳnh Th (con gái bà Y) 40% quyền sử dụng đất ở và đất HNK. Tuy nhiên, di sản là quyền sử dụng 2.203,4m2 đất được Ủy ban nhân dân huyện S cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số BL158166 ngày 12/6/2012 mang tên Hộ cụ H (đã được cấp đổi Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất số BO756992 ngày 11/02/2015, diện tích 2.415,2m2 đứng tên cụ X) có nguồn gốc là tài sản chung của cụ H, cụ X. Ngày 05/8/2003, cụ H, cụ X lập di chúc định đoạt tài sản này cho chị Thi và chị Dương. Năm 2013, cụ H chết, cụ H không có văn bản thay đổi ý chí về việc phân chia tài sản của cụ cho chị Thi và chị Dương nên việc cụ X và các đồng thừa kế của cụ H thỏa thuận định đoạt di sản của cụ H mà không hỏi ý kiến của chị Thi, chị Dương (là người thừa kế theo di chúc của cụ H) nên cũng cần phải xem xét tính pháp lý của di chúc ngày 04/5/2018.

[5] Về tài sản trên đất gồm 01 nhà xây 02 tầng; 01 nhà xây cấp 4 làm nơi thờ cúng, 01 nhà xây cấp 4 (chưa đăng ký quyền sở hữu) là tài sản chung của cụ H và cụ X. Phần di sản của cụ H là tài sản trên đất chưa được các đồng thừa kế của cụ H định đoạt cho cụ X. Do vậy, tài sản này không phải là tài sản riêng của cụ X nên việc Văn phòng công chứng H chứng thực cụ X di chúc để lại toàn bộ tài sản này cho bà Y và chị Thi là xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của ông H và các đồng thừa kế khác của cụ H. Tòa án cấp phúc thẩm nhận định phần di chúc cụ X lập ngày 04/5/2018, để lại di sản thừa kế cho con gái là bà Nguyễn Hải Y toàn bộ tài sản gắn liền với đất gồm 01 ngôi nhà xây 02 tầng diện tích sàn khoảng 100m2, 01 nhà bếp khoảng 20m2 không H pháp, không có hiệu lực nhưng không ảnh hưởng đến những phần khác của di chúc nên di chúc có hiệu lực để từ đó chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, tuyên bố Văn bản công chứng di chúc ngày 04/5/2018 vô hiệu về phần phân chia tài sản trên đất, phần còn lại của di chúc vẫn có hiệu lực là không đúng.

Quyết định số: 17/2020/DS-GDT

………………..

Luật sư tại Đà Nẵng:

99 Nguyễn Hữu Thọ, Quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng

Luật sư tại Huế:

56A Điện Biên Phủ, phường Phường Đúc, thành phố Huế, Thừa Thiên Huế

Luật sư tại Quảng Ngãi:

359 đường Nguyễn Du, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi

Luật sư tại Hà Nội:

Tầng 5, số 11 Ngõ 183, phố Đặng Tiến Đông, phường Trung Liệt, quận Đống Đa, Hà Nội

Luật sư tại Nghệ An:

Số 19 đường V.I Lê Nin, Nghi Phú, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An